Όταν εμφανίζεται ο φόβος, η φοβία και το άγχος στο παιδί…

Τι είναι το άγχος του παιδιού;

Όλοι οι άνθρωποι έχουμε νιώσει άγχος, είτε πολύ είτε λίγο, σε στρεσογόνες καταστάσεις στη ζωή μας. Ωστόσο, και τα παιδιά είναι δυνατόν να έχουν βιώσει αυτό το συναίσθημα, σε κάποιο τεστ μαθηματικών ή πριν κάποιον αγώνα, κάποια παράσταση. Αλλά αν το βιώνουν συχνά, τους προκαλούν γενικότερο εκνευρισμό και δυσφορία. Αν και πολλά παιδιά φοβούνται  συγκεκριμένα αντικείμενα το άγχος είναι πιο γενικό, τα παιδιά αισθάνονται σε συνεχή ένταση- εγρήγορση. Βέβαια ως ένα σημείο είναι φυσιολογικό, αλλά πρέπει να παρακολουθείται από τους γονείς, διότι αν ξεπεραστεί το φυσιολογικό επίπεδο του άγχους στην παιδική ηλικία, τότε μπορεί να παρουσιάσει δυσλειτουργία στην καθημερινότητα του. Αν αυτό συμβεί πρέπει να γίνει αντιληπτό από το γονέα και να προσπαθήσει να του μάθει κάποιες δεξιότητες που θα το βοηθήσουν να διαχειρίζονται αποτελεσματικά αυτό το δυσάρεστο συναίσθημα.

Τι είναι οι φόβοι και οι φοβίες?

Οι παιδικοί φόβοι είναι συνήθως φυσικοί, και εμφανίζονται σε συγκεκριμένες ηλικίες, κατά την ανάπτυξη του παιδιού. Τα παιδιά μπορεί να αναπτύσσουν φόβους μετά από κάποια τραυματική εμπειρία (όπως επίθεση σκύλου), αλλά για κάποια άλλα παιδιά δεν είναι εμφανής η αιτία εμφάνισης της φοβίας τους. Μερικά παιδιά φοβούνται να κοιμηθούν μόνα τους γιατί πιστεύουν ότι μπορεί να υπάρχει κάποιο  τέρας μέσα στην ντουλάπα, ενώ άλλα απλά φοβούνται το σκοτάδι. Οι παιδικοί φόβοι συχνά  εμφανίζονται με αποφυγή, δυσφορία, σωματικού πόνοι, πόνος στο στομάχι, ιδρώτα ή τρέμουλο του παιδιού. Ερευνητές έχουν βρει πως φόβοι είναι φυσιολογικό να εμφανιστούν σε συγκεκριμένες ηλικίες σε όλα τα παιδιά, οι οποίοι εξαφανίζονται μετά από λίγο καιρό, όσο μεγαλώνει το παιδί. Όταν οι φόβοι επιμένουν παρ’ όλο το πέρας της ηλικίας ή όταν δεν αντιστοιχούν στην κατάλληλη ηλικία, τότε ξεκινά να επηρεάζει τη λειτουργικότητα των παιδιών, αυτό ονομάζεται «φοβία». Το παιδί το οποίο βιώνει κάποια φοβία χρειάζεται να επισκεφτεί κάποιο ψυχολόγο για να την αντιμετωπίσει.

Ποιοι παιδικοί φόβοι είναι φυσιολογικοί?

Τα περισσότερα παιδιά έχει ερευνηθεί, πως έχουν βιώσει διάφορους φόβους κατά την ηλικιακή τους ανάπτυξη. Έρευνες έχουν δείξει πως το 90% των παιδιών μεταξύ 2- 14 χρονών έχουν βιώσει τουλάχιστον 1 συγκεκριμένο φόβο. Αν ο φόβος του παιδιού δεν επηρεάζει την καθημερινή ζωή του ίδιοι αλλά και της οικογένειάς του, τότε δεν υπάρχει ανάγκη να επισκεφτεί το παιδί κάποιον ειδικό ψυχολόγο. Παρακάτω εμφανίζονται οι φόβοι οι οποίοι είναι πολύ συχνοί για την εκάστοτε ηλικία:

Νεογνά (0-2 ετών) δυνατοί ήχοι, ξένοι, αποχωρισμός από το γονέα, μεγάλα αντικείμενα.

Προσχολικής ηλικίας (3-6 ετών): πλάσματα φαντασίας( φαντάσματα, τέρατα, υπερφυσικά όντα, σκοτάδι, αστραπές, πλημμύρες, φόβος να κοιμούνται μόνα)

Σχολικής  και εφηβικής ηλικίας (7-16 ετών): πιο ρεαλιστικοί φόβοι (όπως σωματικός τραυματισμός, υγεία, σχολική παράσταση, θάνατος, μπουμπουνητά, σεισμοί, πλημμύρες)

Πως μπορούν οι γονείς να το αντιμετωπίσουν?

Προκειμένου να διευκολύνουν την ομαλή υποχώρηση των φυσιολογικών φόβων της προσχολικής και σχολικής ηλικίας, οι γονείς και οι παιδαγωγοί πρέπει να έχουν υπόψη τους ή να κάνουν τα εξής:

• Να μη μεταδίδουν στο παιδί τους δικούς τους φόβους.
• Να μην πανικοβάλλονται και μεγαλοποιούν τους φόβους του παιδιού δίνοντας υπερβολική προσοχή στην παραμικρή εκδήλωση φόβου
• Να μην ειρωνεύονται τους φόβους του παιδιού, οι οποίοι μπορεί να μοιάζουν παράλογοι ή και αστείοι στα μάτια τους αλλά να είναι πρόθυμοι να ακούσουν το παιδί και να του συμπαρασταθούν με κατανόηση και ψυχραιμία.
• Να μην εξαναγκάζουν βίαια και χωρίς καμιά προετοιμασία το παιδί να πλησιάζει το αντικείμενο του φόβου του.
• Να διερευνούν την πιθανή πηγή του φόβου προκειμένου να παράσχουν στο παιδί τις απαραίτητες λογικές εξηγήσεις και έμπρακτες αποδείξεις ως προς την απουσία πραγματικού κινδύνου.
• Να μη φοβίζουν σκόπιμα το παιδί λέγοντάς του ότι «αν δεν είναι καλό παιδί θα το πάρει ο «μπαμπούλας» ή η «αστυνομία». Αν οι ενήλικες προσπαθούν να ελέγξουν τη συμπεριφορά των παιδιών με τη χρήση του φόβου, δεν θα πρέπει στη συνέχεια να απορούν γιατί τα παιδιά φοβούνται!
• Να χρησιμοποιήσουν εικονογραφημένα παιδικά βιβλία με παιδιά που φοβούνται αλλά τελικά ξεπερνάνε τους φόβους τους, τα οποία κυκλοφορούν στα βιβλιοπωλεία. Το παιδί μπορεί να ταυτιστεί με τον ήρωα του βιβλίου και να ξεπεράσει ευκολότερα το φόβο του.

• Γενικά, έργο των ενηλίκων είναι να ενθαρρύνουν με κάθε τρόπο τα παιδιά ώστε να αναπτύξουν πρωτοβουλίες, αυτοπεποίθηση, θάρρος, αυτάρκεια και αυτονομία. Η υπερπροστατευτική συμπεριφορά των ενηλίκων διευκολύνει την εκδήλωση φόβων από την πλευρά του παιδιού.

Επομένως, οι ενήλικες πρέπει να ανησυχήσουν και να απευθυνθούν το συντομότερο σε κάποιον παιδοψυχολόγο αν υπάρχουν υποψίες ότι οι αντιδράσεις του παιδιού αποτελούν ενδείξεις φοβίας, δηλαδή αν:

• είναι υπερβολικές και επίμονες
• παρουσιάζουν μεγάλη διάρκεια και αντοχή στο χρόνο
• είναι δυσανάλογα έντονες σε σχέση με το ερέθισμα ή την κατάσταση που τις προκάλεσε
• συνοδεύονται από σωματικά ενοχλήματα
• φαίνεται να αποδιοργανώνουν το παιδί
• εμποδίζουν τη συμμετοχή του σε καθημερινές δραστηριότητες

Η έγκαιρη αντιμετώπιση των φοβιών είναι απαραίτητη διότι οι φοβίες, σε αντίθεση με τους φυσιολογικούς φόβους της προσχολικής ηλικίας, μπορεί να έχουν δυσμενείς συνέπειες τόσο στην καθημερινή λειτουργικότητα όσο και στη συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού.